Środowisko lokalne, rodzina, grupa rówieśnicza czy trudna sytuacja życiowa w znaczący sposób wpływają na przekonania nastolatków o sobie, innych, a także otaczającym świecie. Determinują różne sposoby radzenia sobie z napotykanymi trudnościami, co paradoksalnie jest ich podstawowym i najważniejszym, a jednocześnie najmniej zauważanym zasobem, ponieważ daje im możliwość przetrwania i dostosowania się do otoczenia.

Przekonanie, że młodzież zaetykietowana jako trudna, z którą w swojej pracy spotykają się streetworkerzy – pedagodzy ulicy, nie ma absolutnie żadnych zdolności, umiejętności czy mocnych stron jest niestety nadal silnie utrwalonym oraz aktualnym poglądem wśród pozostałych specjalistów współpracujących z dzieckiem i rodziną (nauczycieli, wychowawców, pedagogów, kuratorów itp.). Wzorzec ten utrudnia lub wręcz bardzo często uniemożliwia efektywną i skuteczną pracę.

Skupianie się w dużej mierze na deficytach i trudnościach oraz traktowaniu młodego człowieka z pozycji eksperta czy doradcy dodatkowo implikuje strategie narzucania własnego schematu rozwiązywania trudności (w przekonaniu dorosłych uznawanego za właściwy, najlepszy, najbardziej odpowiedni). Każdorazowe wyłamanie się z tego schematu poprzez niewywiązanie się z ustaleń, niedotrzymanie słowa, złamanie norm czy zasad (co najczęściej wynika z braku kompetencji u młodzieży lub innego pomysłu na poradzenie sobie z doświadczaną trudnością) utwierdza w przekonaniu, że dziecko jest niewspółpracujące, oporujące, przypadek jest beznadziejny i nic więcej nie można zrobić. Tymczasem oczekiwania stawiane przed młodzieżą, która pomimo burzliwego etapu rozwoju, jakim jest dojrzewanie dodatkowo bardzo często ma za sobą najróżniejsze trudne doświadczenia, wydają się czasem wręcz oderwane od rzeczywistości. Środowisko lokalne, rodzina, grupa rówieśnicza czy trudna sytuacja życiowa w znaczący sposób wpływają na przekonania nastolatków o sobie, innych, a także otaczającym świecie. Determinują różne sposoby radzenia sobie z napotykanymi trudnościami, co paradoksalnie jest ich podstawowym i najważniejszym, a jednocześnie najmniej zauważanym zasobem, ponieważ daje im możliwość przetrwania i dostosowania się do otoczenia. 

Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach w pracy z młodzieżą w przestrzeni ulicy pozwala współpracować z nią w sposób nieetykietujący, dzięki czemu możliwe jest nawiązanie relacji opartej na akceptacji, zaufaniu, szczerości i współpracy. Takie spojrzenie już samo w sobie sprzyja wydobywaniu zasobów i generowaniu pozytywnych zmian. Dzięki podkreślaniu ważności młodego człowieka w relacji ze streetworkerem – pedagogiem ulicy i znaczeniu jego perspektywy, zwiększa się przekonanie o jego skuteczności, wpływu własnych działań na życie oraz podejmowane decyzje. Praca w taki sposób pozwala obudzić motywację, a opierając się na małych, łatwych do wprowadzenia w życie zmianach, kreować nową, konstruktywną rzeczywistość.

Każdy młody człowiek potrzebuje czasu, żeby otworzyć się przed dorosłym i móc w pełni mu zaufać. Pracując z młodzieżą w przestrzeni ulicy, ważne jest, aby w początkowym etapie pracy skupić się na nawiązywaniu i budowaniu relacji, unikając przy tym wszelkich założeń i hipotez. Warto być za to uważnym i czujnym na to, co mówi do nas nastolatek. Im dalej odsuwamy się od jego perspektywy, tym trudniej jest nam mu pomóc, ponieważ w swoich wyobrażeniach kreujemy rzeczywistość opartą o nasze doświadczenia, wiedzę i założenia, w konsekwencji czego reakcje i interwencje, na które się decydujemy, mogą generować opór. Podstawą relacji z młodzieżą w przestrzeni ulicy jest szacunek i akceptacja do tego, do czego jest się dopuszczonym. Wymaga to dużo wyrozumiałości i dystansu do doświadczanych sytuacji, ponieważ bardzo często mogą one naruszać granice pedagoga oraz wzbudzać w nim niepokój, lęk czy pewnego rodzaju niezgodę na to, czego doświadcza i w czym bierze udział. W związku z tym absolutną podstawą jest świadomość własnych zasobów. Ważne jest, aby streetworker, pracując z tą wyjątkową młodzieżą, zdawał sobie w pełni sprawę z własnych możliwości, umiejętności, mocnych stron, ale też granic i w celu dbania o swój komfort nie pozwalał ich przekraczać. Świadomość i wgląd w siebie pozwala być bardziej skutecznym i planować podejmowanie działań w oparciu o arsenał własnych możliwości. Daje to również gwarancje poczucia kompetencji i bezpieczeństwa w wymagającym środowisko lokalnym. Pozwala to również czuć się pewniej w kontakcie z młodzieżą i bezpośrednio oddziaływać na uczestników grupy, pokazując im pewne alternatywne spojrzenie na rzeczywistość.

Każdy z nas dysponuje pewnymi zdolnościami czy umiejętnościami. Nieprawdą jest, że ktoś może być pozbawiony zasobów. Tym bardziej dzieci i młodzież, która często przyzwyczajona do ekstremalnych warunków musi już od wczesnych lat swojego dzieciństwa nauczyć się jak radzić sobie z doświadczanymi trudnościami w specyficznym środowisku rodzinnym, rówieśniczym i lokalnym. Mapy myślowe i wyobrażenia na temat prawidłowych postaw, a także oczekiwania ze strony dorosłych, zwyczajnie bardzo często utrudniają dostrzeżenie owych pozytywnych zachowań, tym samym skupiając uwagę specjalistów na własnym wyobrażeniu o podopiecznym i jego deficytach. Dlatego tak bardzo ważna jest diagnoza mocnych stron podopiecznych. Wiedza na temat zasobów młodego człowieka z perspektywy podejścia skoncentrowanego na rozwiązaniach daje przede wszystkim możliwość opierania się na nich w indywidualnym, ale i grupowym kontakcie. Towarzyszenie młodym ludziom w poznawaniu swoich mocnych stron, zauważaniu ich w codziennym życiu i zaakceptowaniu jest elementem mocno sprzyjającym budowaniu relacji, która jest niezwykle ważna w procesie pracy. Zinternalizowanie zasobów daje młodym ludziom możliwość włączenia ich 
w schemat własnej tożsamości. Jest punktem wyjścia do dalszego wzmacniania oraz pokazywania i modelowania tego, jak nastolatek może sam zacząć używać ich jako narzędzia do radzenia sobie z doświadczanymi trudnościami w inny, bardziej konstruktywny sposób. Można na podstawie tego założyć, że poczucie kompetencji i własnej skuteczności jest niezbędne, aby zainicjować proces dokonywania się w młodym człowieku zmian.

Niezwykle istotnym zasobem zarówno dla pedagoga ulicy w jego specyficznej pracy jak i dla młodych ludzi są ich rodzice/opiekunowie. Streetworker ma możliwość za pomocą odpowiednich słów i nadawanych im znaczeniom kreować rzeczywistość w taki sposób, aby pokazywać inny, być może dotychczas nieznany sposób patrzenia na swoje dzieci. Jedną ze strategii realizowania tego zadania jest stały, regularny kontakt i informowanie rodziców/opiekunów o sukcesach oraz osiągnięciach, jakie odnosi dziecko podczas spotkań z pedagogiem. Wpływa to pozytywnie zarówno na młodzież, z którą mają przyjemność pracować pedagodzy ulicy, jak i na ich rodziców, oddziałując bezpośrednio na cały system rodzinny.  

Zachowania destrukcyjne, jakich podejmuje się młodzież zawsze są środkiem do osiągnięcia czegoś, na czym młodemu człowiekowi zależy. Znaczącym krokiem w procesie pracy z młodzieżą z punktu widzenia streetworkera – pedagoga ulicy jest dowiedzenie się jakie potrzeby dziecko realizuje, podejmując się ryzykownych zachowań, a następnie wspólnie przyjrzenie się i zastanowienie, w jaki inny sposób jest możliwe ich zaspokajanie. Świadomość mocnych stron podopiecznych jest również cenną wskazówką dla pedagoga ulicy do tego, aby organizować spotkania z młodzieżą w oparciu o ich pasje i zainteresowania. Stwarza to przede wszystkim idealne warunki do tego, aby uświadamiać młodym ludziom ich potencjał i komplementować w sposób szczery i oparty na konkretnych sytuacjach, których uczestnikami są wszyscy członkowie grupy. Dzięki temu kontakt z pedagogiem jest jeszcze bardziej atrakcyjny i zachęcający do podejmowania alternatywnych form spędzania wolnego czasu. Poszczególni uczestnicy grupy przyjmują różne role oraz podejmują się różnorodnych aktywności. Świadomość tego pozwala opierać się w pracy na ich indywidualnych zdolnościach, co jest również znakomitą okazją do komplementowania i tym samym konstruowania i utrwalania nowej historii o sobie.            

Pomimo tego, że młodzież posiada najróżniejsze umiejętności, jest jednocześnie w szczególnie mocny sposób niedowartościowania, co w dużej mierze jest przyczyną podejmowania ryzykownych zachowań. Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach w idealny sposób pozwala odnaleźć się pedagogowi w grupie młodzieży spędzającej swój wolny czas w przestrzeni ulicy. W oparciu o szacunek, akceptację i zrozumienie streetworker funkcjonuje w niej jako postać, która bardzo dużo daję, będąc przy tym jej pełnowartościowym członkiem, a nie intruzem lub kimś narzucającym pewną wizję świata z zewnątrz. Dzięki specyficznej relacji, jaką udaje się nawiązać z młodzieżą i charakterze pracy opartym na podążaniu, towarzyszeniu i wspieraniu, udaje się realizować misję konstruowania nowej, alternatywnej rzeczywistości, która jest efektem optymalnych małych zmian zachodzących w świecie podopiecznych.

Bibliografia:

Szczepkowski J. (2014) Terapia młodzieży z problemem narkotykowym. Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach, Wyd. Edukacyjne Akapit, Toruń

Kurzeja A. (2010), Dzieci ulicy, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków

Wrzuty i zdjęcia – https://www.instagram.com/miss_dorys/ i https://www.instagram.com/broka.r.t/?hl=pl