Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach jest niezwykle efektywne w pracy z dziećmi i młodzieżą szczególnie zagrożoną niedostosowaniem i wykluczeniem społecznym w przestrzeni ulicy. Jest kluczowe w budowaniu szczerej i autentycznej relacji, poczucia własnej wartości, a także sprawczości. Wzmacniane za jego pomocą pozytywne zachowania są powielane przez młodzież, która rezygnuje tym samym z negatywnych reakcji i strategii radzenia sobie z trudnościami.

„Streetworking – pedagogika ulicy” to forma pracy skierowana do dzieci i młodzieży w wieku 7-18 lat, która większość swojego czasu spędza na ulicach, podwórkach, w bramach, pustostanach itp. w sposób niekontrolowany. Podejmuje się przy tym wielu ryzykownych i niebezpiecznych zachowań takich jak dokonywanie wykroczeń, sięganie po papierosy, alkohol, a nawet narkotyki. Przyczynia się do tego przede wszystkim trudne środowisko rodzinne, a także lokalne, które w biednych dzielnicach większych miast (gdzie działania te są głównie prowadzone) przesiąknięte jest wieloma złożonymi problemami społecznymi. Dzieci te nie korzystają również z lokalnych form wsparcia dziennego takich jak kluby młodzieżowe, świetlice czy ogniska wychowawcze, ponieważ albo nie chcą, albo nie potrafią przestrzegać panujących tam zasad. Problemy wychowawcze, które sprawiają w szkole i trudna sytuacja rodzinna często są również przyczyną umieszczania ich w placówkach opiekuńczo-wychowawczych czy resocjalizacyjnych [A. Orłowski i T. Szczepański, 2012, s.11]. 

Rolą streetworkera – pedagoga ulicy jest nawiązanie kontaktu ze stałą grupą takich dzieci, zdobycie ich zaufania, a w dalszej kolejności zbudowanie i utrzymanie pozytywnej relacji poprzez regularną obecność w ich naturalnym środowisku, a także organizowanie czasu w sposób konstruktywny i bezpieczny. Działania takie prowadzone są ze stałą grupą odbiorców przez okres 2-3 lat. Według standardów pracy środowiskowej grupa powinna liczyć 5-7 osób. W przypadku liczniejszych grup (7-14 osób) wskazana jest praca dwóch streetworkerów – pedagogów ulicy. Spotkania odbywają się regularnie od trzech do pięciu razy w tygodniu i trwają średnio ok. trzech-czterech godzin. Opierają się one na działaniach związanych z animacją, pedagogiką społeczną, a także realizowaniem projektów. Mają charakter sportowy, rekreacyjny, kulturalny, edukacyjny, animacyjny, profilaktyczny oraz terapeutyczny. Dzięki stałej relacji z pedagogiem młodzież ma możliwość uczestniczenia w wielu różnych sytuacjach społecznych, dzięki którym uczy się pozytywnych reakcji i zachowań, poznaje swoje zasoby, zdolności i mocne strony, podnosi poczucie własnej wartości, a także odkrywa własne zainteresowania. Pozwala im to lepiej radzić sobie z doświadczanymi trudnościami i wyzwaniami [A. Nazar-Rzejak, 2012, s.13].

Zadaniem pedagogów ulicy jest również regularny kontakt i współpraca z rodzicami, szkołami, asystentami rodzin, zespołami kuratorskimi, poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, ośrodkami pomocy społecznej itp. Głównym celem oddziaływań jest zawrócenie dzieci z drogi prowadzącej do uzależnień, przestępstw oraz umieszczania ich w placówkach, z dala od domu. Cały proces pracy z jedną grupą składa się z 4 głównych etapów: 

1. Diagnoza środowiska lokalnego – dokładne poznanie obszaru pracy (ulic, obiektów strategicznych, miejsc, gdzie potencjalnie młodzież może spędzać swój wolny czas – place zabaw, boiska, parki, skwerki, pustostany, podwórka, bramy itp). 

2. Kompletowanie grupy – nawiązywanie kontaktu z potencjalną grupą, uzyskanie formalnych zgód od rodziców/opiekunów na udział ich dziecka w projekcie. 

3. Bieżąca praca z grupą – wspólne spędzanie czasu, budowanie relacji, zabieranie podopiecznych poza dzielnicę, pokazywanie im alternatywnych sposobów spędzania wolnego czasu (kina, baseny, kręgle, bilard, ścianki wspinaczkowe itp.), nawiązywanie kontaktów z rodzicami/opiekunami, a w dalszej kolejności udzielanie im wsparcia, współpraca ze szkołami i innymi instytucjami działającymi na rzecz dziecka i rodziny, angażowanie młodzieży w ambitne formy działalności (zajęcia edukacyjne, warsztaty, spotkania z ciekawymi ludźmi, wyjścia na wystawy itp.) 

4. Etap projektu i wyciszanie grupy – zaangażowanie się przez młodzież w ambitne i długofalowe przedsięwzięcie, które powstaje z ich inicjatywy na podstawie dotychczassowych doświadczeń oraz zainteresowań (nakręcenie filmu dokumentalnego, teledysku, skonstruowanie własnych rowerów, bud dla psów ze schroniska itp.) Stopniowe ograniczanie kontaktu z grupą oraz rodzinami. 

Dzięki swoim założeniom Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach jest niezwykle użyteczne w pracy z młodzieżą zagrożoną wykluczeniem i niedostosowaniem społecznym w przestrzeni ulicy. Młodzież, z którą pracują streetworkerzy, bardzo często postrzegana jest przez rodziców/opiekunów, sąsiadów czy nauczycieli jako „ta najgorsza”. Świadomość tego generuje dużo frustracji, złości i gniewu. Przyczynia się do braku pewności siebie, a także problemów w relacjach z innymi. Trudne warunki, w których wychowują się te dzieci oraz często niełatwe doświadczenia życiowe sprawiają, że jedyne co są oni w stanie dostrzec, to własne ograniczenia. Do tego borykają się z kryzysem rozwojowym, jakim jest okres dojrzewania i związane z nim emocje oraz zachodzące procesy wewnętrzne. 

Stosowanie Podejścia Skoncentrowanego na Rozwiązaniach w pracy z tą wyjątkową młodzieżą pozwala przebić się przez warstwę bezużytecznych założeń i dostrzec ogrom siły, umiejętności, zdolności, a także cechy charakteru, które pozwalają radzić sobie w trudnych sytuacjach doświadczanych przez podopiecznych. Już na samym początku znajomości, pedagog, szanując perspektywę młodzieży, z którą stara się nawiązać relację, daje się poznać jako zupełnie „inny dorosły”. Dorosły, który nie krytykuje, nie ocenia, nie karze, ale raczej rozumie i akceptuje trudności oraz zachowania podopiecznych. Nie jest kolejną osobą, która wyznacza zasady i ocenia, ale w pełni odnosi się z szacunkiem i ciekawością do świata, do którego chce wkroczyć. Nastawienie takie sprawia, że młodzież bardzo szybko się otwiera i zaczyna jej zależeć na relacji z dorosłym. To, co jest kluczowe w pracy pedagogów ulicy to również koncentrowanie się na zasobach młodzieży. Dzięki temu zaczyna ona dostrzegać swoje mocne strony i lepiej funkcjonować w otaczającym ją świecie. Określenie zasobów, któ- „Rozwiązania” 2018 (Nr 3) Strona | 20 re wcześniej były dla dziecka nieznane sprawia również, że dużo łatwiej jest pracować z nią nad jej potencjałem. Oprócz korzyści dla nastolatka umiejętność ta pozwala pedagogowi dostosowywać tematykę zajęć oraz wykonywane czynności do zainteresowań swoich podopiecznych np. gotowanie, stolarka, malowanie graffiti, muzyka itp. W konsekwencji streetworker – pedagog ulicy ma możliwość kształtowania ich osobowości, a także szlifowania i rozbudowywania umiejętności osiągania celu oraz nauczania spędzania czasu w inny, bezpieczniejszy sposób. Dzięki pomocy streetworkera młodzież ma szanse poznać inne miejsca, które mogą stać się inspiracją do podjęcia nowych, alternatywnych zachowań. 

W pracy streetworkera – pedagoga ulicy bardzo ważne jest również komplementowanie, które sprawia, że młody człowiek czuje się zauważony i doceniony. Bardzo często pedagog jest pierwszą osobą, która rozmawia z nastolatkiem w sposób, który go wzmacnia poprzez chwalenie, docenianie i wspieranie.

Skupianie się na pozytywach jest również niezwykle użyteczne zarówno we współpracy z rodzicami, szkołami i innymi instytucjami. Bardzo często sfrustrowani rodzice i inni specjaliści pracujący na rzecz rodziny, nie widzą nadziei na jakąkolwiek zmianę. Dzięki współpracy ze streetworkerem i zastanowieniu się z jego pomocą nad tym, co jeszcze można zrobić (ustaleniu co już działa i co warto w związku z tym kontynuować, jakie są dotychczasowe sukcesy itp.), zaczynają inaczej postrzegać zarówno dziecko, jak i problem. Nie przez pryzmat postawionych mu diagnoz czy zaobserwowanych deficytów, ale możliwego do osiągnięcia celu. Wykorzystywanie języka młodzieży i rodzin, z którymi pracuje streetworker – pedagog ulicy pozwala budować zaufanie i nieformalną relację, która w tej pracy jest bardzo istotna. Rodzice podopiecznych bardzo często mają za sobą złe doświadczenia z przedstawicielami Ośrodków Pomocy Społecznej, kuratorami czy nawet szkołami. W miejscach tych traktowani są często jako problemowi, niezaradni oraz roszczeniowi. Stworzenie atmosfery szacunku, zrozumienia i umiejętność podążania sprawia, że streetworker – pedagog ulicy staje się kimś innym. Swego rodzaju „przyjacielem”. Człowiekiem, któremu można bez obaw powiedzieć o trudnościach czy doświadczanych problemach. Młodzież, z którą spotykają się pedagodzy ulicy, najczęściej prezentuje relacje narzekania. Przyczyną problemów, których doświadczają, są według niej inni ludzie. Wynika to po części z okresu dojrzewania, w którym się znajdują, ale w dużej mierze ten schemat postrzegania trudności jest im przekazywany przez rodziców czy inne bliskie osoby, które biorą udział w ich socjalizacji. 

Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach pozwala przewartościować sposób myślenia tych młodych ludzi, tak że zaczynają oni dostrzegać własny wpływ na rozwiązywanie doświadczanych trudności. Czują się bardziej sprawczy i odnajdują w sobie siłę do tego, aby osiągać zamierzone cele. Pokazywanie im wyjątków (sytuacji, w których poradzili sobie z problemem w przeszłości) dodatkowo wzmacnia w nich przekonanie o własnej sprawczości i możliwości wpływu na doświadczane sytuacje. Omawianie preferowanej przez nich przyszłości ma ogromne znaczenie dla kształtowania się w nich postawy zaangażowania i motywacji do podejmowania działań mających na celu poradzenie sobie z wieloma trudnościami. Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach jest niezwykle efektywne w pracy z dziećmi i młodzieżą szczególnie zagrożoną niedostosowaniem i wykluczeniem społecznym w przestrzeni ulicy. Jest kluczowe w budowaniu szczerej i autentycznej relacji, poczucia własnej wartości, a także sprawczości. Wzmacniane za jego pomocą pozytywne zachowania są powielane przez młodzież, która rezygnuje tym samym z negatywnych reakcji i strategii radzenia sobie z trudnościami.

Bibliografia:

• Jong de P., Berg I.K. (2009), Rozmowy o rozwiązaniach, Wyd. Księgarnia Akademicka, Kraków. 

• Kurzeja A. (2010), Dzieci ulicy, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków. 

• Nazar-Rzejak A. (2012), Ponad ulicami. Pedagogika ulicy w perspektywie doświadczeń stowarzyszenia Grupa Animacji Społecznej „REZERWAT”, Poznań. 

• Orłowski A., Szczepański T. (2012), Przewodnik po problemach streetworkera – pedagoga ulicy, Wyd. Ogólnopolska Sieć Organizacji Streetworkerskich, Warszawa. 

• Ratner H., George E., Iveson C. (2017), Terapia Krótkoterminowa Skoncentrowana na Rozwiązaniu 100 najważniejszych tez, założeń i technik, Wyd. Poligraf, Łódź. 

• Szczepański T., Kuzak L. (1997), Praca pedagoga ulicznego na przykładzie GPAS Praga-Północ, Warszawa. 

• Świtek T. (brw.), Materiały Szkoleniowe Centrum Podejścia Skoncentrowanego na Rozwiązaniach, maszynopis

Netografia: 

• http://warszawarodzinna.um.warszawa.pl/sites/warszawarodzinna.um.warszawa.pl/files/standardy_ pracy_srodowiskowej_2015_04_30ost.pdf